Tip:
Highlight text to annotate it
X
Παρακολουθείτε το ESOcast!
Επιστήμη αιχμής και εξελίξεις από το ESO,
το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο,
εξερευνούμε τα όρια του Σύμπαντος με τον Δρ. Τζέι ή κατά κόσμον Δρ. Τζο Λίσκε.
Γεια σας και καλωσήλθατε σ’ αυτό το επετειακό επεισόδιο του ESOCast.
Καθ' οδόν προς την 50η επέτειο της ίδρυσης του ESO, τον Οκτώβριο του 2012
θα ασχοληθούμε με οχτώ ξεχωριστά θέματα
που χαρακτήρισαν τα πρώτα 50 χρόνια εξερεύνησης του νότιου ουρανού από το ESO.
Παρατηρώντας με ευκρίνεια
Όσο μεγαλύτερο τόσο καλύτερο - τουλάχιστον όσον αφορά τα κάτοπτρα των τηλεσκοπίων.
Όμως τα μεγαλύτερα κάτοπτρα πρέπει να είναι παχιά, ώστε να μη παραμορφώνονται από το ίδιο τους το βάρος.
Και τα πολύ μεγάλα κάτοπτρα παραμορφώνονται πάντα, όσο παχιά και βαριά κι αν είναι.
Η λύση; Λεπτά και ελαφρά κάτοπτρα - και ένα μαγικό κόλπο που λέγεται ενεργά οπτικά.
Το ESO υπήρξε πρωτοπόρο αυτής της τεχνολογίας τη δεκαετία του '80,
με το Τηλεσκόπιο Νέας Τεχνολογίας (New Technology Telescope).
Αυτή είναι η αιχμή της τεχνολογίας.
Τα κάτοπτρα του Very Large Telescope (VLT) έχουν διάμετρο 8,2 μέτρων...
...αλλά πάχος μόλις 20 εκατοστών.
Και ιδού η μαγεία:
ένα σύστημα υποστήριξης ελεγχόμενο από υπολογιστή εξασφαλίζει
ότι το κάτοπτρο διατηρεί πάντα το επιθυμητό σχήμα, με ακρίβεια νανόμετρου.
Το VLT αποτελεί τη ναυαρχίδα των τηλεσκοπίων του ESO.
Τέσσερα ίδια τηλεσκόπια, ενώνουν τις δυνάμεις τους στη κορυφή του υψώματος Παρανάλ, στη βόρεια Χιλή.
Κατασκευασμένα στο τέλος της δεκαετίας του '90,
έθεσαν στη διάθεση των αστρονόμων τη πιο προηγμένη τεχνολογία.
Στη μέση της Ερήμου Ατακάμα, το ESO δημιούργησε τον παράδεισο των αστρονόμων.
Οι επιστήμονες μένουν στη La Residencia,
ένα ξενώνα, μερικώς θαμμένο κάτω από τη σκόνη και τις πέτρες
ενός από τα ξηρότερα μέρη του πλανήτη.
Όμως μέσα βρίσκονται καταπράσινοι φοίνικες, μία πισίνα και ... υπέροχα γλυκά της Χιλής.
Φυσικά,
το πλεονέκτημα του Very Large Telescope δεν είναι η πισίνα του,
αλλά η μοναδική θέα του προς το Σύμπαν.
Χωρίς λεπτά κάτοπτρα και ενεργά οπτικά, το VLT δε θα μπορούσε ποτέ να πραγματοποιηθεί.
Όμως υπάρχουν και άλλα θέματα.
Τα άστρα εμφανίζονται θολά, ακόμη και όταν παρατηρούνται με τα καλύτερα τηλεσκόπια.
Γιατί; Η Γήινη ατμόσφαιρα παραμορφώνει τις εικόνες.
Και ιδού το δεύτερο μαγικό κόλπο: προσαρμοζόμενα οπτικά.
Στο Παρανάλ, ακτίνες λέιζερ δημιουργούν τεχνητά άστρα στο νυχτερινό ουρανό.
Ειδικοί αισθητήρες χρησιμοποιούν αυτά τ' άστρα για να μετρήσουν την ατμοσφαιρική διαταραχή.
Και εκατοντάδες φορές το δευτερόλεπτο,
η εικόνα διορθώνεται με ελεγχόμενα από υπολογιστή μεταβλητά κάτοπτρα.
Και το αποτέλεσμα; Σαν να μην υπάρχει καθόλου ατμοσφαιρική διαταραχή.
Απλά κοιτάξτε τη διαφορά!
Ο Γαλαξίας μας είναι ένας γιγάντιος σπειροειδής γαλαξίας.
Και στο κέντρο του - 27.000 έτη φωτός μακριά -
βρίσκεται ένα μυστήριο που ξετυλίχθηκε με τη βοήθεια του VLT του ESO.
Τεράστια νέφη σκόνης εμποδίζουν να δούμε το κέντρο του Γαλαξία μας.
Όμως ευαίσθητες υπέρυθρες κάμερες μπορούν να διαπεράσουν τη σκόνη
και να αποκαλύψουν τι υπάρχει πίσω της.
Με τη βοήθεια των προσαρμοζόμενων οπτικών αποκαλύφθηκαν δεκάδες κόκκινοι γίγαντες.
Και στη πάροδο του χρόνου φαίνονται να κινούνται!
Περιφέρονται γύρω από ένα αόρατο αντικείμενο στο κέντρο του Γαλαξία μας.
Κρίνοντας από τη κίνηση των άστρων, το αόρατο αντικείμενο πρέπει να έχει τεράστια μάζα.
Μία τερατώδης μελανή οπή, με μάζα περίπου 4,3 εκατομμύρια φορές αυτή του Ήλιου μας.
Οι αστρονόμοι έχουν παρατηρήσει επίσης ενεργητικές εκλάμψεις από νέφη αερίου
τα οποία πέφτουν μέσα στη μελανή οπή.
Όλα αποκαλύφθηκαν από τη φοβερή ισχύ των προσαρμοζόμενων οπτικών.
Έτσι τα λεπτά κάτοπτρα και τα ενεργά οπτικά στοιχεία έκαναν δυνατή τη κατασκευή γιγαντιαίων τηλεσκοπίων.
Και τα προσαρμοζόμενα οπτικά διόρθωσαν την ατμοσφαιρική διαταραχή,
παρέχοντάς μας εξαιρετικά ευκρινείς εικόνες.
Δεν τελειώσαμε όμως με τα μαγικά μας κόλπα.
Υπάρχει και ένα τρίτο. Και καλείται συμβολομετρία.
Το VLT αποτελείται από τέσσερα τηλεσκόπια.
Μαζί, μπορούν να λειτουργήσουν σαν ένα εικονικό τηλεσκόπιο διαμέτρου 130 μέτρων.
Το φως που συλλέγεται από κάθε τηλεσκόπιο διοχετεύεται μέσα από κανάλια κενού
και συντίθεται σε ένα υπόγειο εργαστήριο.
Εδώ, τα φωτεινά κύματα συνδυάζονται χρησιμοποιώντας μετρονομία λέιζερ και περίπλοκες γραμμές καθυστέρησης.
Το τελικό αποτέλεσμα είναι η δυνατότητα συλλογής φωτός τεσσάρων κατόπτρων 8.2 μέτρων,
και η όραση ενός εικονικού τηλεσκοπίου μεγέθους ανάλογου με πενήντα γήπεδα τέννις.
Τέσσερα βοηθητικά τηλεσκόπια προσθέτουν επιπλέον ευελιξία στο δίκτυο.
Φαίνονται μικρά συγκρινόμενα με τους τέσσερις γίγαντες.
Όμως διαθέτουν κάτοπτρα διαμέτρου 1,8 μέτρων.
Διάμετρο μεγαλύτερη από αυτή του μεγαλύτερου επίγειου τηλεσκοπίου πριν από εκατό χρόνια!
Η οπτική συμβολομετρία μοιάζει με θαύμα.
Μαγεία του αστρικού φωτός που συμβαίνει στην έρημο.
Και τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά.
Το Συμβολόμετρο του Very Large Telescope διαθέτει πενήντα φορές μεγαλύτερη ευκρίνεια
από το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ.
Για παράδειγμα, μας έδωσε μία κοντινή άποψη ενός κανιβαλιστικού διπλού άστρου.
Το ένα άστρο κλέβει ύλη από το συνοδό του.
Ακανόνιστες συγκεντρώσεις αστρικής σκόνης έχουν εντοπιστεί γύρω από το Μπετελγκέζ -
ένα άστρο γίγαντα έτοιμο να γίνει υπερκαινοφανές.
Και στους δίσκους σκόνης γύρω από νεογέννητα άστρα, οι αστρονόμοι έχουν βρει ...
... τις πρώτες ύλες για μελλοντικούς πλανήτες όπως η Γη.
Το Very Large Telescope είναι το πιο ευκρινές μάτι της ανθρωπότητας προς τον ουρανό.
Όμως οι αστρονόμοι έχουν και άλλους τρόπους να διευρύνουν τους ορίζοντές τους
και να επεκτείνουν τις παρατηρήσεις τους.
Στο Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο,
έμαθαν να κοιτούν το Σύμπαν με ένα τελείως διαφορετικό είδος φωτός.
Είμαι ο Δρ. Τζέι και εδώ τελειώνει αυτό το ειδικό επεισόδιο του ESOcast.
Θα τα πούμε την επόμενη φορά για μία ακόμη κοσμική περιπέτεια.
Το ESOcast είναι παραγωγή του ESO,
του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου.
Το ESO, το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο,
είναι ο κορυφαίος διακρατικός οργανισμός έρευνας και τεχνολογίας στην αστρονομία,
σχεδιάζει, κατασκευάζει και διαχειρίζεται τα πλέον προηγμένα επίγεια τηλεσκόπια στον κόσμο.
Κείμενα: ESO ; Μετάφραση: Μανώλης Ζούλιας
Τώρα που ενημερωθήκατε από το ESO,
μπορείτε να 'ταξιδέψετε' και με το Χαμπλ.
Το Hubblecast ενημερώνει για τις τελευταίες ανακαλύψεις
του πλέον διάσημου και παραγωγικού διαστημικού παρατηρητηρίου,
του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Χαμπλ των NASA/ESA.