Tip:
Highlight text to annotate it
X
Έχετε ποτέ αναρωτηθεί γιατί το Χαμπλ απεικονίζει λεπτομερώς τους γαλαξίες
αλλά τ' άστρα μοιάζουν σα θολές κηλίδες;
Ποιο είναι το πιο μακρινό αντικείμενο που έχει παρατηρηθεί;
Ποιος χρησιμοποιεί το Χαμπλ;
Ή ποια είναι η πιο παράξενη ανακάλυψη του Χαμπλ;
Τότε ελάτε μαζί μας.
Επεισόδιο 50: Ερωτήσεις και Απαντήσεις με τον Δρ. Τζέι
Παρουσιάζει ο Δρ. Τζέι, ή κατά κόσμον Δρ. Τζό Λίσκε
Γεια σας και καλωσήλθατε στην εκπομπή του Χαμπλ.
Απίστευτο, αλλά αυτό είναι πράγματι το 50ο επεισόδιο.
Για να γιορτάσουμε την περίσταση αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι λίγο διαφορετικό.
Τη τελευταία φορά ζητήσαμε να μας στείλετε τις αστρονομικές ερωτήσεις σας
και το τελευταίο μήνα, μας στείλατε εκατοντάδες πραγματικά καλές ερωτήσεις.
Τώρα δυστυχώς, δε προλαβαίνουμε να τις συζητήσουμε όλες.
Κι έτσι διαλέξαμε αυτές που μας άρεσαν περισσότερο
και θα προσπαθήσουμε να τις απαντήσουμε σε αυτό το επεισόδιο.
Ποιο είναι το πλέον κενό σημείο του διαστήματος που έχετε δει;
Ποια είναι η μεγαλύτερη σε χρόνο συνεχούς έκθεσης εικόνα που έχει καταγραφεί από το Χαμπλ;
Ποια είναι τα πιο μακρινά αντικείμενα που ανακάλυψε το Χαμπλ;
Τρεις ερωτήσεις, μία μόνη απάντηση.
Το 2003, το Χαμπλ στράφηκε προς ένα μέρος του ουρανού που ήταν
σε σχέση με τα συνηθισμένα, αρκετά άδειο.
Συγκεκριμένα, δεν υπάρχουν λαμπρά άστρα σε αυτή τη περιοχή.
Το Χαμπλ παρατήρησε αυτό το πεδίο,
το οποίο είναι μόλις ένα δέκατο του μεγέθους της πανσελήνου,
για περίπου ένα εκατομμύριο δευτερόλεπτα.
Αυτό ισοδυναμεί με περίπου 11,3 μέρες χρόνος έκθεσης.
Το αποτέλεσμα ήταν μία εικόνα που ονομάζουμε Εξαιρετικά Βαθύ Πεδίο του Χαμπλ
και είναι η πιο βαθιά εικόνα του Σύμπαντος που καταγράφηκε ποτέ με οπτικά μέσα.
Σχεδόν κάθε αντικείμενο που φαίνεται στην εικόνα αυτή
είναι ένας πολύ μακρινός γαλαξίας.
Όμως για να ρίξουμε μια ματιά σε αυτό εδώ.
Πρόκειται για το γαλαξία UDFj-39546284.
Βαρετό όνομα, το ξέρω,
αλλά το θέμα είναι ότι είναι μάλλον το πιο μακρινό αντικείμενο που έχει ποτέ ανακαλυφθεί.
Βέβαια η απόστασή του δεν έχει επιβεβαιωθεί 100% ακόμη,
αλλά θεωρούμε ότι είναι τόσο μακριά ώστε το φως του χρειάστηκε 13,2 δις έτη για να μας φτάσει.
Πρόκειται για το 96% της ηλικίας του Σύμπαντος.
Πώς θέτετε προτεραιότητες για το τι θα φωτογραφίσει το Χαμπλ;
Μια φορά το χρόνο, όλοι οι αστρονόμοι που θέλουν να χρησιμοποιήσουν το Χαμπλ
αιτούνται χρόνο παρατήρησης υποβάλλοντας προτάσεις
περιγράφοντας λεπτομερώς τα επιστημονικά ερωτήματα που θέλουν να διερευνήσουν
και τα δεδομένα που χρειάζονται.
Ο συνολικός χρόνος παρατήρησης που ζητείται από όλες αυτές τις προτάσεις
είναι πάντα πολύ μεγαλύτερος από το διαθέσιμο χρόνο.
Έτσι υπάρχει μία επιτροπή αστρονόμων που εξετάζει όλες τις προτάσεις
και τις κατατάσσει ανάλογα με την αξιολόγησή τους.
Και μόνο το 10 ως 15% των καλύτερων προτάσεων τελικά πραγματοποιούνται.
Αν το Χαμπλ μπορεί να μεγεθύνει με εντυπωσιακή λεπτομέρεια μακρινούς γαλαξίες,
γιατί δεν μπορεί να στρέψει την ίδια κάμερα σε ένα κοντινό άστρο και να καταγράψει λεπτομερώς την επιφάνειά του;
Αυτό είναι το άστρο Μπετελγκέζ. Ένα πολύ μεγάλο άστρο, και αρκετά κοντά μας
μόλις εκατοντάδες έτη φωτός μακριά.
Αυτός είναι ο γαλαξίας Arp 273
και βρίσκεται περίπου 500.000 φορές πιο μακριά απ' ότι ο Μπετελγκέζ.
Παράλληλα όμως, είναι περίπου ένα δις φορές μεγαλύτερος.
Αυτό σημαίνει ότι το φαινόμενο μέγεθός του στον ουρανό
είναι περίπου 2000 φορές μεγαλύτερο αυτού του Μπετελγκέζ.
Αν και τα άστρα είναι πολύ κοντά σε μας
είναι όμως τόσο μικρά
τόσο ώστε η καταγραφή λεπτομερειών στην επιφάνεια των άστρων
είναι εκτός των δυνατοτήτων ακόμη και του Χαμπλ.
Όταν οι γαλαξίες συγκρούονται και συγχωνεύονται, τί συμβαίνει στις μελανές οπές;
Συγχωνεύονται πραγματικά σε μία γιγάντια μελανή οπή;
Ναι, αυτό συμβαίνει σε γενικές γραμμές.
Όπως το Χαμπλ μας βοήθησε να ανακαλύψουμε τη δεκαετία του 1990
θεωρούμε ότι σχεδόν όλοι οι γιγάντιοι γαλαξίες διαθέτουν μία κεντρική μελανή οπή τεράστιας μάζας.
Επιπλέον, οι γαλαξιακές συγκρούσεις είναι συνήθεις, και συμβαίνουν συνέχεια
και πάλι το Χαμπλ μας έδωσε πολλές υπέροχες εικόνες τέτοιων συγκρούσεων.
Τελικά οι δύο γαλαξίες συγχωνεύονται και σχηματίζουν ένα νέο μεγαλύτερο γαλαξία
και στη διάρκεια αυτή, το ίδιο συμβαίνει και με τις μελανές οπές τεράστιας μάζας.
Συγχωνεύονται σε μία, ακόμα μεγαλύτερη, μελανή οπή τεράστιας μάζας
στο κέντρο του νέου γαλαξία.
Οι αστρονόμοι έχουν κάνει εξομοιώσεις σε υπολογιστή της διαδικασίας αυτής
αλλά διαθέτουν και αρκετά καλά παρατηρησιακά στοιχεία
ότι η διαδικασία αυτή πράγματι συμβαίνει.
Μετά το προηγούμενο επεισόδιο, αναρωτιόμουν αν υπάρχουν άλλα δυναμικά φαινόμενα
τα οποία το Χαμπλ θα μπορούσε να εντοπίσει, όπως το φαινόμενο βαρυτικού φακού,
περιστρεφόμενα αντικείμενα ή σμήνη, συγκρούσεις και άλλα.
Στο επεισόδιο 49, είδαμε τα καλούμενα αντικείμενα Χέρμπιγκ-Χάρο
τα οποία είναι πίδακες ύλης που εκτοξεύονται από νεογέννητα άστρα.
Το Χαμπλ μπόρεσε να καταγράψει τη κίνηση τέτοιων πιδάκων
σε μία περίοδο περίπου 14 ετών.
Και είναι πράγματι αλήθεια ότι τα τελευταία 20 χρόνια,
το Χαμπλ μπόρεσε να συλλάβει τη μεταβολή της κίνησης
αρκετών άλλων φαινομένων και αντικειμένων.
Μερικά από αυτά τα βίντεο έχουν συνδυαστεί
χρησιμοποιώντας λογισμικό για να εξομαλυνθεί η κίνηση,
αλλά ότι θα δείτε βασίζεται σε πραγματικές εικόνες του Χαμπλ.
Κοντινά αντικείμενα μέσα στο ηλιακό μας σύστημα
εμφανίζουν τη πιο εντυπωσιακή κίνηση στις εικόνες του Χαμπλ.
Πλανήτες περιστρέφονται και οι δορυφόροι τους περιφέρονται στις τροχιές τους.
Όπως στις βόρειες περιοχές εδώ στη Γη,
ο Κρόνος διαθέτει σέλας, και το Χαμπλ το παρακολούθησε να χορεύει.
Κομήτες και αστεροειδείς περνάνε γρήγορα κοντά απ' τον Ήλιο και μερικές φορές διασπώνται.
Αλλά υπάρχουν και πιο μακρινά αντικείμενα που παρατηρούμε να κινούνται.
Ο Fomalhaut b ήταν ο πρώτο πλανήτης έξω από το ηλιακό μας σύστημα
που καταγράφηκε άμεσα στο ορατό τμήμα του φάσματος.
και εικόνες με διαφορά 21 μηνών τον δείχνουν να κινείται στη τροχιά του.
Το Χαμπλ κατέγραψε και μία φωτεινή λάμψη
να διατρέχει τη σκόνη που περιβάλλει το άστρο V838 του Μονόκερω.
Οι αποστάσεις είναι τεράστιες και χρειάστηκαν 4 χρόνια για να καταγραφεί
αν και κινούνταν με τη ταχύτητα του φωτός.
Κασσιόπη A
ένα νέφος σκόνης υπόλειμμα ενός υπερκαινοφανούς που εξερράγη πριν τρεις αιώνες
ακόμη επεκτείνεται και παρατηρήσεις του Χαμπλ με διαφορά 9 μηνών το δείχνουν να κινείται.
Ένα από τα πιο μακρινά αντικείμενα που παρατήρησε το Χαμπλ
να μεταβάλλεται στο χρόνο ήταν ο υπερκαινοφανής 1987a
μία έκρηξη ενός άστρου στο Μεγάλο Νεφέλωμα του Μαγγελάνου που συνέβη το 1987.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, το Χαμπλ παρατήρησε το κρουστικό κύμα να απλώνεται
και να φωτίζει το αέριο γύρω από το άστρο.
Το Χαμπλ είναι πολύ καλό για τέτοιες παρατηρήσεις καθώς
α) οι εικόνες του είναι λεπτομερείς - έτσι εντοπίζει ανεπαίσθητες κινήσεις
και β) είναι σε λειτουργία πολύ καιρό, σχεδόν 22 χρόνια σήμερα.
Μπορεί το Χαμπλ να εντοπίσει πιθανούς υπερκαινοφανείς,
και αν ναι θα μπορέσουμε να τον δούμε από την επιφάνεια της Γης,
και μπορούμε να ξέρουμε πότε είναι πιθανό να συμβεί;
Η πρόβλεψη υπερκαινοφανών μοιάζει λίγο με τη πρόβλεψη σεισμών
μπορούμε να εντοπίσουμε ποια άστρα πιθανό να εκραγούν
αλλά δε μπορούμε να πούμε πότε θα συμβεί η έκρηξη.
Ένας υποψήφιος υπερκαινοφανής που βρίσκεται πλησιέστερα στη Γη
είναι το άστρο η-Τρόπιδος, το οποίο βρίσκεται 7 ως 8000 έτη φωτός μακριά.
Το άστρο αυτό σχεδόν εξερράγη ήδη τον 19ο αιώνα
και όταν το Χαμπλ το κατέγραψε τη δεκαετία του '90
το τεράστιο νέφος αερίου που εκτινάχθηκε
σε αυτή την αποτυχημένη έκρηξη ήταν σαφώς ορατό.
Όμως και πάλι δε μπορούμε να προβλέψουμε ακριβώς πότε το η-Τρόπιδος θα εκραγεί
ίσως αύριο, ή ίσως σε ένα εκατομμύριο χρόνια από τώρα.
Αλλά βέβαια σε αστρονομικούς όρους, αυτό είναι σε ένα λεπτό από τώρα!
Ποιό είναι το πιο παράξενο πράγμα που ανακαλύψατε με το Χαμπλ;
Λοιπόν ένα είναι σίγουρο, αν και ανέκυψε πολλές φορές στις ερωτήσεις,
δεν είναι μικρά πράσινα ανθρωπάκια και δεν είναι ο πλανήτης X.
Σοβαρά όμως
ίσως έχετε ακούσει ότι το βραβείο Νομπέλ Φυσικής για το 2011 απενεμήθη
στην ανακάλυψη ότι η διαστολή του Σύμπαντος επιταχύνεται.
Το Χαμπλ συνέβαλε σε αυτή την ανακάλυψη, και αποτέλεσε έκπληξη για όλους.
Τέτοιες επαναστατικές και εντελώς απρόσμενες ανακαλύψεις
είναι φυσικά πολύ, πολύ σπάνιες.
Αλλά κάθε τόσο, το Χαμπλ στέλνει εικόνες που τουλάχιστον μοιάζουν απρόσμενες.
Και θα σας αφήσω με μία συλλογή τέτοιων εικόνων.
Είμαι ο Δρ. Τζέι και σας αποχαιρετώ.
Και πάλι, μάλιστα για πεντηκοστή φορά, η φύση μας εξέπληξε
πέρα από την πιο ζωηρή φαντασία.
Ευχαριστούμε για όλες τις ερωτήσεις και θα τα πούμε!
www.facebook.com/hubbleesa www.twitter.com/hubble_space
Κείμενα: ESA/Hubble; Μετάφραση: Μανώλης Ζούλιας