Tip:
Highlight text to annotate it
X
Ξεκινώντας το ταξίδι μας στον κόσμο των οικονομικών,
σκέφτηκα να αρχίσω με μια ρήση ενός από τους διασημότερους οικονομολόγους όλων των εποχών
τον σκωτσέζο Άνταμ Σμίθ.
Πραγματικά είναι ο πρώτος 'αληθινός' οικονομολόγος
με τον τρόπο που τα βλέπουμε σήμερα.
Η συγκεκριμένη ρήση είναι από το έργο του 'Ο Πλούτος των Εθνών',
δημοσιευμένο το 1776, συμπτωματικά την ίδια χρονιά με
την αμερικάνικη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, και είναι ένα από τα πιό διάσημα αποσπάσματά του.
Αυτός που μετέχει της οικονομίας, ούτε σκοπεύει να προωθήσει το κοινό συμφέρον,
ούτε γνωρίζει σε ποιό βαθμό το προωθεί.
Κατευθύνοντας τις δυνάμεις του
με τέτοιο τρόπο ώστε να παράγει η εργασία του την μέγιστη αξία,
στοχεύει αποκλειστικά στο προσωπικό του όφελος.
'Στοχεύει αποκλειστικά στο προσωπικό του όφελος'.
Και σε αυτή την προσπάθεια, όπως και σε πολλές άλλες, οδηγείται από ένα αόρατο χέρι
για να προάγει ακούσια ένα σκοπο.
Ο όρος 'αόρατο χέρι' είναι διάσημος.
Οδηγείται από ένα αόρατο χέρι για να προάγει ένα σκοπό ακούσια.
Αυτό που λέει είναι ότι όταν άτομα λειτουργούν για το προσωπικό τους συμφέρον,
συχνά το αθροιστικό αποτέλεσμα οδηγεί σε πράγματα που δεν ήταν στις προθέσεις του καθενός ατομικά.
Και μετά λέει: και δεν είναι πάντα σε βάρος της κοινωνίας
ότι δεν ήταν εξαρχής η πρόθεση.
Συνεπώς, δεν ειναι αναγκαστικά κακό.
Επιδιώκοντας το προσωπικό συμφέρον, συχνά προάγει
το κοινό συμφέρον πιό αποτελεσματικά από όταν γνησίως το προσπαθεί.
Αυτή είναι μια βαρύνουσα πρόταση.
Στην πραγματικότητα είναι ο πυρήνας του καπιταλισμού.
Και γι'αυτό ανέφερα ότι δημοσιεύτηκε
την ίδια χρονιά με την αμερικάνικη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας
γιατί οι πατέρες του αμερικάνικου έθνους,
συνέταξαν την Διαξήρυξη, το Σύνταγμα
που αναφέρεται στην ιδέα, στην έννοια μιας δημοκρατικής χώρας,
και ορίζει τα δικαιώματα των πολιτών της.
Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες, η αμερικάνικη εμπειρία
είναι τουλάχιστον εξίσου επηρεασμένη από το έργο του Άνταμ Σμίθ
και από τις θεμελιώδεις ιδέες του καπιταλισμού.
Αυτά τα δύο έτυχε να συμβούν ταυτόχρονα.
Αλλά αυτή η ιδέα δεν είναι πάντα αυταπόδεικτη. Άτομα που επιδιώκουν ο καθένας
το δικό του συμφέρον πιθανόν να οφελούν την κοινωνία περισσοτερο
από ότι εάν πράγματι προσπαθούσαν να την ωφελήσουν.
Δεν πιστεύω ότι ο Άνταμ Σμίθ θα έλεγε ότι είναι πάντα καλό
κάποιος να κοιτάει μόνο το συμφέρον του, ή ότι δεν είναι ποτέ καλό να
σκέφτομαστε τις επιπτώσεις των πράξεών μας στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο,
αλλά λέει ότι συχνά…συχνά, δρώντας εγωιστικά,
πιθανόν να οδηγούμαστε σε ευρύτερο καλό. Να οδηγούμαστε σε καινοτομία,
σε καλύτερες επενδύσεις, μεγαλύτερη παραγωγικότητα, σε περισσότερο πλούτο,
περισσότερα αγαθά για όλους.
Η συγκεριμένη ρήση, αλλά συχνά και τα οικονομικά στο σύνολό τους,
αποτελούνται από δύο επίπεδα: ΜΙΚΡΟ-οικονομικά και ΜΑΚΡΟ-οικονομικά.
Το μικροοικονομικό επίπεδο αναφέρεται στους ανθρώπους, τα άτομα που ενεργούν απο προσωπικό συμφέρον.
Το μακροοικονομικό επίπεδο είναι αυτό που είναι καλό γα την οικονομία, για όλη την χώρα.
Οι σύγχρονοι οικονομολόγοι τείνουν να αυτοπροδιορίζονται με βάση αυτές τις δύο σχολές,
η καλύτερα τα δύο πεδία: μικροοικονομικά, η μελέτη των ατόμων, των ιδιωτών.
Αυτοί μπορεί να είναι εταιρίες, άνθωποι ή νοικοκυριά.
Και από την άλλη τα μακροοικονομικά, η μελέτη της οικονομίας στο σύνολό της.
Οι λέξεις το καταδεικνύουν,
ΜΙΚΡΟ - αναφέρεται σε μικρά πράγματα, και ΜΑΚΡΟ - αναφέρεται σε μεγάλα πράγματα,
στην μεγάλη εικόνα.
Έτσι τα μικροοικονομικά είναι ουσιαστικά η μελέτη του πως άτομα παίρουν αποφάσεις,
ή μπορεί να πει κάνουν 'καταμερισμό', απόφάσεις ή καταμερισμό.
Καταμερισμό...
πεπερασμένων πόρων. Και ακούγεται πολύ συχνά η φράση 'πεπερασμένοι πόροι'
όταν μιλάμε για οικονομικά.
Πεπερασμένος πόρος είναι αυτός που δεν υπάρχει σε απεριόριστη ποσότητα.
Για παράδειγμα, η αγάπη μπορεί να μην είναι ένας πεπερασμενος πόρος, μπορεί να έχει κανείς άπειρη, αστείρευτη αγάπη.
Αλλά ένας πόρος όπως η τροφή, τα χρήματα, ο χρόνος, η εργασία είναι πεπερασμένοι.
Όλοι αυτοί είναι πεπερασμένοι, και τα μικροοικονομικά ασχολούνται με το πως αποφασίζουν τα άτομα
να κατανείμουν τους πόρους αυτούς, που να τους διαθέσουν,
και πως αυτό επηρεάζει τις τιμές, τις αγορές και πολλά άλλα πράγματα.
Τα μακροοικονομικά μελετούν τι συμβαίνει στην οικονομία συνολικά.
Συνολικά, το αποτέλεσμα της δράσης εκατομμυρίων ατόμων.
Συνολική οικονομία. Εδώ έχουμε εκατομμύρια άτομα που ενεργούν.
Και συχνά εστιάζεται σε ζητήματα πολιτικής,
π.χ. πρέπει να αυξήσεις ή να μειώσεις τους φόρους - ή τι συμβαίνει όταν αυξάνεις ή μειώνεις τους φόρους;
Ισχυροποιείς ή χαλαρώνεις το ρυθμιστικό πλαίσιο; Πώς αυτό επηρεάζει την συνολική παραγωγικότητα;
Συνεπώς είναι θέματα πολιτικής - από πάνω προς τα κάτω.
Και στα μακρο- αλλά και στα μικρο-οικονομικά, ειδικά με την σύγχρονη έννοια,
υπάρχει μια προσπάθεια να γίνουν αυτά πιό 'αυστηρά', βασισμένα στα μαθηματικά.
Άρα και στις δύο περιπτώσεις ξεκινάς από κάποιες φιλοσοφικές ιδέες,
λογικές ιδέες, σας αυτές του Άνταμ Σμίθ.
Ξεκινάς με αυτές τις βασικές ιδέες για το πως σκέφτονται και ενεργούν οι άνθρωποι,
με 'φιλοσοφία' σχετικά με την λήψη αποφάσεων.
Στην περίπτωση των μικροοικονομικών.
Και ύστερα κάνεις υποθέσεις σχετικά με αυτές τις βασικές ιδέες
ή τις απλουστεύεις….ας το γράψω αυτό…τις απλουστεύεις.
Και πράγματι κάνεις απλούστευση. Λες "ά, όλοι οι άνθρωποι είναι λογικοί,
όλοι οι άνθρωποι θα δράσουν για το συμφέρον τους, ή όλοι θα προσπαθήσουν να μεγιστοποιήσουν το κέρδος τους",
που δεν είναι αληθές. Οι άνθρωποι έχουν πολλά διαφορετικά κίνητρα.
Απλουστεύουμε τα πράγματα, για να μπορέσουμε να τα διαχειριστούμε με μαθηματικό τρόπο.
Τα απλουστεύουμε για να το επεξεργαστούμε με μαθηματικά
Αυτό είναι πολύτιμο να το ξεκαθαρίσει κανείς στο μυαλό του,
γιατί επιτρέπει να αποδείθεί κάτι βασισμένο σε παραδοχές.
Και έτσι μπορεί κανείς να το σχεδιάσει με εικόνες και γραφήματα
και να σκεφτεί τι πραγματικά θα συμβεί στις αγορές.
Συνεπώς είναι πολύτιμο να έχει κανείς αυτή την μαθηματική, αυστηρή σκέψη.
Αλλά ταυτόχρονα μπορεί να γίνει επικίνδυνη, γιατί γίνονται
πολύ μεγάλες απλουστεύσεις, και μερικές φορές τα μαθηματικά οδηγούν σε ακραία συμπεράσματα.
Συμπεράσματα για τα οποία μπορεί να αισθάνεσαι πολύ σίγουρος, γιατί φαίνεται ότι τα έχεις αποδείξει,
με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να αποδείξεις την θεωρία της σχετικότητα, αλλά είναι βασισμένα
σε παραδοχές που είναι είτε εντελώς λανθασμένες, είτε υπερ-απλουστευμένες,
είτε άσχετες με το θέμα για το οποίο προσπαθείς να βγάλεις συμπεράσματα.
Άρα είναι πολύ πολύ πολύ σηματικό να διατηρούμε ένα βαθμό αμφιβολίας για όλα αυτά
και να θυμόμαστε ότι βασίζονται σε κάποιες απλουστευμένες υποθέσεις.
Και σε αυτό τα μακροοικονομικά είναι μάλλον πιο "ένοχα".
Στα μικροοικονομικά ξεκινάς με πολύ περίπλοκα πράγματα όπως
τον ανθρώπινο νου, πως οι άνθρωποι επιδρούν ο ένας στον άλλο,
και το αναγάγεις σε εκατομμύρια ανθρώπους, συνεπώς είναι πάρα πολύ περίπλοκο.
Έχεις εκατομμύρια περίπλοκους ανθρώπους που έρχονται σε επαφή ο ένας με τον άλλο,
και γι'αυτό είναι πολύ περίπλοκο. Εκατομμύρια συναλλαγές, και
μάλιστα απρόβλεπτες συναλλαγές, και επιπλέον η προσπάθεια να κάνεις υποθέσεις για αυτές,
υποθέσεις και μετά μαθηματικά που
μπορεί να σε οδηγήσουν σε συμπεράσματα, ή σε προβλέψεις.
Και πάλι, αυτό είναι πολύ σημαντικό. Είναι πολύτιμα τα μαθηματικά μοντέλα,
με τις μαθηματικές παραδοχές και τα μαθηματικά συμπεράσματα,
αλλά πάντα πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν πρέπει να τα παίρουμε τοις μετρητοίς.
Έτσι, με την δέουσα αμφοβολία για τα συμπεράσματα κατά νου, μπορείς να εστιάσεις στην ουσία.
Αυτό είναι το πιό σημαντικό πράγμα να θυμάστε από οποιδήποτε μάθημα οικονομικών.
Έτσι μπορείτε να σκεφτείτε για τα πιθανά αποτελέσματα,
πιθανόν ακόμα και χωρίς τις μαθηματικές πράξεις.
Κλείνω με δύο αποφθέγματα, που είναι λιγάκι…αστεία
αλλά πραγματικά πιστεύω ότι είναι χρήσιμο να τα θυμάστε,
ειδκά όσο εμβαθύνετε στην μαθηματική πλευρά των οικονομικών
Αυτό εδώ ανήκει στον Άλφρεντ Κνόπφ, έναν εκδότη των αρχών του 20ου αιώνα:
'Οικονομολόγος είναι κάποιος που αναφέρεται στο προφανές με τρόπο δυνσόητο.'
Υποθέτω ότι μιλώντας για το δυσνόητο αναφέρεται στα πιό μαθηματικά κομμάτια
που συναντά κανείς στα οικονομικά, και ελπίζω τελικά να τα κάνουμε
όσο το δυνατόν πιό κατανοητά.
Θα δείτε στην συνέχεια ότι αυτό έχει αξία.
Αλλά λέει κάτι σηματικό.
Ορισμένες φορές, παίρνουμε κάτι απλοϊκό,
κάτι που είναι προφανές.
Είναι σηματικό να θυμόμαστε πάντα, να σιγουρευόμαστε
ότι καταλαβαίνουμε την ουσία του τι σημαίνουν τα μαθηματικά στην πραγματικότητα,
ή να καταλαβαίνουμε πότε αυτά μας πηγαίνουν σε αμφίβολη κατεύθυνση,
επειδή βασίζονται σε υπερ-απλουστευμένες ή απλώς λανθασμένες παραδοχές.
Και μετά υπάρχει το απόφθεγμα του Λώρενς Τ. Πήτερ,
διάσημο για την Αρχή του Πήτερ (Peter's Principle), καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας (USC)
'Ο οικονομολόγος είναι ένας ειδικός που θα γνωρίζει αύριο γιατί
οι χθεσινές του προβλέψεις δεν βγήκαν αληθινές."
Και πάλι, είναι σημαντικό να θυμόμαστε
ειδικά στον τομέα της μακροοικονομίας, γιατί σε αυτόν
συνεχώς γίνονται κάθε λογής προβλέψεις για την κατάσταση της οικονομίας:
για το τί πρέπει να γίνει, για το πόσο θα διαρκέσει η ύφεση, για το ποιός θα είναι ο ρυθμός ανάπτυξης την ερχόμενη χρονιά,
πως θα κινηθεί ο πληθωρισμός…και συχνά αποδεινκύονται λανθασμένες.
Στην πραγματικότητα, λίγοι οικονομολόγοι τείνουν να συμφωνούν μεταξύ τους σε αυτά τα ζητήματα
και είναι πολύ σηματικό να συνειδητοποιήσει κανείς, γιατί συχνά βρίσκεται βαθιά
μέσα στα μαθηματικά, ότι τα οικονομικά ΜΟΙΑΖΟΥΝ να είναι επιστήμη, οπως η φυσική,
αλλά δεν είναι επιστήμη με τον τρόπο που είναι η φυσική…έχουν στοιχεία υποκειμενικότητας,
και ένα μεγάλο μέρος από αυτή την υποκειμενικότητα σχετίζεται με τις υποθέσεις που επιλέγουμε να κάνουμε.