Tip:
Highlight text to annotate it
X
2ο ΜΕΡΟΣ: ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΟ ΚΛΑΣΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗ;
Πιο πριν είδαμε τις δύο βασικές αντιλήψεις του ευρύ κοινού για το πώς λειτουργούν οι τράπεζες.
Και οι δύο είναι λάθος. Αυτό δε θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Σε αντίθεση με την ομάδα του Positive Money,
ο πιο πολύς κόσμος δεν ασχολείται μετά μανίας με το πώς λειτουργούν οι τράπεζες. Και το τραπεζικό σύστημα είναι πολύπλοκο,
που σημαίναι ότι ο πιο πολύς κόσμος εγκαταλείπει τις προσπάθειές του να το καταλάβει.
Και οι φοιτητές οικονομικών ή οικονομολογίας; Οι πιο πολλοί απ' αυτούς τους φοιτητές και απόφοιτους
καταλαβαίνουν το τραπεζικό σύστημα κάπως καλύτερα. Μαθαίνουν για τον λεγόμενο
"τραπεζικό πολλαπλασιαστή".
Σύμφωνα με τον τραπεζικό πολλαπλασιαστή, οι τράπεζες δημιουργούν το μεγαλύτερο μέρος του χρήματος στην οικονομία.
Η ιστορία έχει ως εξής:
Κάποιος μπαίνει σε μια τράπεζα και καταθέτει μισθό £1000.
H τράπεζα ξέρει ότι, κατά μέσον όρο, ο πελάτης δε θα χρειαστεί να σηκώσει μονομιάς όλο το ποσό των £1000.
Το πιο πιθανό είναι ότι θα ξοδέψει μικρά μέρη του μισθού του τις υπόλοιπες μέρες του μήνα.
Η τράπεζα δηλαδή υποθέτει ότι πολλά από τα χρήματα της κατάθεσης είναι "ανενεργά"
ή περισσευούμενα οπότε δε θα τα χρειαστεί ο πελάτης κάποια συγκεκριμένη μέρα.
Η τράπεζα λοιπόν κρατάει ένα μικρό "απόθεμα" λ.χ. 10% των χρημάτων που κατατέθηκαν (σ' αυτή την περίπτωση £100)
και δανείζει τις υπόλοιπες £900 σε κάποιον που χρειάζεται δάνειο.
Ο δανειολήπτης παίρνει αυτές τις £900 και τις ξοδεύει σ' έναν τοπικό πωλητή αυτοκινήτων
Ο πωλητής δε θέλει να κρατήσει τόσα πολλά λεφτά στο γραφείο του, οπότε παίρνει τα λεφτά και τα
καταθέτει σε άλλη τράπεζα.
Και πάλι η τράπεζα συνειδητοποιεί ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει την πλειοψηφία αυτών των χρημάτων για να κάνει κι άλλο δάνειο.
Κρατάει ένα 10%, δηλ. £90, και χρησιμοποιεί τις υπόλοιπες £810 για να κάνει κι άλλο δάνειο.
Όποιος δανείζεται αυτές τις £810 τις ξοδεύει επίσης, και το ποσό αυτό επιστρέφει σε μια τράπεζα.
Η τράπεζα που τα λαμβάνει κρατάει το 10%, δηλ. £81, και δανείζει τις £729.
Αυτή η διαδικασία συνεχίζει, και τα ίδια χρήματα δανείζονται ξανά και ξανά
αλλά ένα 10% των χρημάτων κρατιώνται ως απόθεμα.
Προσέξτε ότι οι πελάτες που έχουν καταθέσει τα λεφτά τους στην τράπεζα ακόμα υποθέτουν ότι τα χρήματά τους είναι εκεί,
στην τράπεζα. Οι αριθμοί στο εκκαθαριστικό πιστοποιούν ότι τα χρήματα
είναι ακόμα εκεί. Παρόλο που τα μετρητά που κυκλοφορούν είναι ακόμα μόνο £1000
το γενικό σύνολο των τραπεζικών υπολοίπων αυξάνεται,
καθώς αυξάνεται επίσης και το συνολικό χρέος.
Υποτίθεται οτί αυτή η διαδικασία συνεχίζεται, μέχρι που μετά από περίπου 200 κύκλους σχεδόν όλα τα αρχικά
χρήματα βρίσκονται σε απόθεμα και μόνο ένα πολύ μικρό κλάσμα των χρημάτων αυτών επανεκχωρείται ως δάνειο. Σ' αυτό το σημείο,
το γενικό σύνολο των τραπεζικών λογαριασμών ανέρχεται περίπου στις £10000.
Οπότε το μοντέλο του πολλαπλασιαστή που διδάσκεται σε πολλά πανεπιστήμια ύπονοεί ότι αυτή η επαναλαμβανόμενη διαδικασία,
όπου μια τράπεζα παίρνει τα χρήματα ενός πελάτη και κρατάει ένα μικρό μέρος αυτού του ποσού σε απόθεμα και
μετά δανείζει το το υπόλοιπο, μπορεί να δημιουργήσει χρήματα από το πουθενά, γιατί το ίδιο ποσό μετριέται δύο φορές
κάθε φορά που επανεκχωρείται ως δάνειο. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο εάν ο συντελεστής αποθεματικών -- δηλαδή
το ποσοστό των χρημάτων των πελατών τους που υποχρεούνται να κρατήσουν οι τράπεζες σε απόθεμα -- είναι
10%, τότε το συνολικό ποσό των χρημάτων θα αυξηθεί 10 φορές περίπου σε σχέση με το ποσό των μετρητών
στην οικονομία.
Μπορείτε να φανταστείτε το μοντέλο αυτό σαν πυραμίδα. Τα μετρητά αποτελούν τη βάση της πυραμίδας, και μετά, ανάλογα
με το συντελεστή αποθεματικών, οι τράπεζες πολλαπλασιάζουν το συνολικό ποσό των χρημάτων
μέσω του συνεχούς αναδανεισμού τους.
Το πρόβλημα είναι ότι το μοντέλο που μόλις παρουσιάσαμε είναι εντελώς λάθος. Πρόκειται για μια ανακριβή
και ξεπερασμένη περιγραφή της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος. Στην πραγματικότητα, οι τράπεζες στη Βρετανία
έχουν να λειτουργήσουν μ' αυτό τον τρόπο εδώ και χρόνια.
Παρ' όλα αυτά, αυτό είναι το μοντέλο που χρησιμοποιείται συνήθως όταν ο κόσμος μιλάει για το πώς
δημιουργείται το χρήμα, είτε στα πανεπιστήμια, είτε σε βίντεο του διαδικτύου. Πριν την πενταετή έρευνά μας
για το πώς ακριβώς λειτουργεί το σύστημα, νομίζαμε κι εμείς ότι λειτουργεί
μ' αυτό τον τρόπο.
Το ότι χρησιμοποιείται ακόμα αυτό το πυραμιδικό μοντέλο είναι προβληματικό για τρεις λόγους:
Πρώτον, το μοντέλο υπονοεί ότι οι τράπεζες πρέπει να περιμένουν ωσότου καταθέσει κανείς χρήματα
πριν αρχίσουν να δίνουν δάνεια. Αυτό υπονοεί ότι οι τράπεζες απλά αντιδρούν παθητικά στις ενέργειες των πελατών τους
και ότι περιμένουν νε έρθουν άτομα με αποταμιεύσεις πριν ξεκινήσουν να δανείζουν. Τα πράγματα
όμως δεν λειτουργούν έτσι, όπως θα δούμε αργότερα.
Δεύτερον, το μοντέλο υπονοεί ότι η κεντρική τράπεζα έχει τον τελικό έλεγχο του συνολικού ποσού
χρημάτων στην οικονομία. Μπορούν να ελέγχουν αυτό το ποσό με το να αλλάζουν είτε τον
συντελεστή αποθεματικών -- το ποσοστό δηλαδή που πρέπει να κρατήσουν σε απόθεμα --
είτε το ποσό των μετρητών στη βάση της πυραμίδας.
Για παράδειγμα, εάν η Τράπεζα της Αγγλίας ορίσει ως νόμιμο συντελεστή αποθεματικών το 10%,
τότε η συνολική προσφορά χρήματος μπορεί να φτάσει 10 φορές το συνολικό ποσό μετρητών στην οικονομία.
Εάν η Τράπεζα της Αγγλίας αυξήσει το συντελεστή αποθεματικών στο 20%, τότε η προσφορά χρήματος
μπορεί να αυξηθεί μόνο 5 φορές σε σχέση με τα μετρητά στην οικονομία. Εάν ο συντελεστής αποθεματικών πάει στο 5%,
τότε η προσφορά χρήματος θα αυξάνονταν 20 φορές σε σχέση με το ποσό μετρητών στην οικονομία.
Εναλλακτικά, η Τράπεζα της Αγγλίας θα μπορούσε εξ αρχής να ρυθμίσει το ποσό μετρητών στην οικονομία.
Εάν τύπωνε άλλες £1000 και τις κυκλοφορούσε στην οικονομία, και ο συντελεστής αποθεματικών
μείνει στο 10%, τότε σύμφωνα με το μοντέλο του πολλαπλασιαστή η συνολική προφορά χρήματος θα αυξηθεί
κατά £10.000, αφού το ποσό αυτό θα περάσει από τη διαδικασία ανακύκλωσης δανείων των τραπεζών.
Αυτή η ρύθμιση αναφέρεται ως αλλαγή της "νομισματικής βάσης" της οικονομίας.
Αλλά το πιο σημαντικό συμπέρασμα που πηγάζει από το μοντέλο είναι ότι η Τράπεζα της Αγγλίας,
ή η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, ή η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, έχουν απόλυτο έλεγχο του συνολικού ποσού χρημάτων
που κυκλοφορούν στην οικονομία. Εάν δηλαδή αλλάξουν το μέγεθος της νομισματικής βάσης -- με το να τυπώσουν
πιο πολλά μετρητά -- τότε η συνολική προσφορά χρήματος θα αυξηθεί. Εάν αλλάξουν
το συντελεστή αποθεματικών, τότε η κλίση των πλευρών της πυραμίδας θα αλλάξει. Αλλά στην τελική
ο συντελεστής αποθεματικών περιορίζει την αύξηση της προσφοράς χρήματος. Γιατί κάποια στιγμή θα φτάσουμε στην κορυφή
της πυραμίδας και η προφορά χρήματος θα σταματήσει να αυξάνεται. Οπότε δεν υπάρχει περίπτωση
η προφορά χρήματος να φτάσει εκτός ελέγχου.
Εδώ παρουσιάζεται ένα μικρό πρόβλημα. Η περιγραφή αυτή του τραπεζικού συστήματος είναι επί το πλείστον λανθασμένη.
Μάλιστα ο Charles Goodhart, Καθηγητής στο London School of Economics και σύμβουλος της Τράπεζας της Αγγλίας
εδώ και 30 χρόνια, είπε για το μοντέλο αυτό ότι "περιγράφει με τόσο ελλειπή τρόπο τη διαδικασία καθορισμού
της προσφοράς χρήματος που πρόκειται για παραπληροφόρηση."
Ίσως να ήταν δικαιολογημένα τα βιβλία που ακόμα παρουσιάζουν αυτή την άκυρη εικόνα εάν οι κανόνες είχαν αλλάξει
τα τελευταία δύο χρόνια -- στο κάτω-κάτω, πολλοί κανόνες και ρυθμίσεις άλλαξαν
με την οικονομική κρίση. Αλλά ο Charles Goodhart το είπε αυτό το 1984. Μετά από 27 χρόνια, σε μερικά πανεπιστήμια οι φοιτητές ακόμα
διδάσκονται ένα μοντέλο του τραπεζικού συστήματος που είναι εντελώς ανακριβές.
Αυτό είναι μεγάλο προβλήμα. Εάν αυτοί οι φοιτητές κάποια μέρα γίνουν οικονομολόγοι ή κυβερνητικοί σύμβουλοι
χωρίς να καταλαβαίνουν καν πώς πραγματικά λειτουργεί το χρήμα, τότε οι οικονομία μας
μπορεί να καταλήξει να γίνει μπάχαλο.
Μισό λεπτό... αφού είναί ήδη!
Τώρα, θα πρέπει να τονίσω ότι τα αυτά βίντεο ισχύουν για τη Βρετανία, και δεν έχουμε προλάβει
να επιβεβαιώσουμε πώς είναι τα πράγματα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Αλλά για όσους ζούν στις ΗΠΑ,
μία μελέτη που δημοσιεύτηκε το 1992 αναφέρει ένα βιβλίο που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στα πανεπιστήμια
και εξηγεί ότι "το μοντέλο του πολλαπλασιαστή... είναι στην καλύτερη των περιπτώσεων ένα παραπλανητικό και ελλειπές μοντέλο,
και στη χειρότερη ένα μοντέλο με εντελώς λανθασμένες παραμέτρους."
'Οσον αφορά το μοντέλο του πολλαπλασιαστή, στην τελική ανάλυση:
1. Στη Βρετανία έχει πάψει να υπάρχει συντελεστής ελάχιστων αποθεματικών εδώ και πολύ καιρό.
2. Η Τράπεζα της Αγγλίας δεν έχει πραγματικό έλεγχο του ποσού των μετρητών,
ούτε της ηλεκτρονικής νομισματικής βάσης (την οποία θα συζητήσουμε αργότερα).
3. Τέλος, η Τράπεζα της Αγγλίας σαφώς δεν έχει έλεγχο του συνολικού ποσού
χρημάτων στην οικονομία.
Οι απόφοιτοι οικονομικών δεν είναι οι μόνοι που έχουν λάθος πληροφορίες. Ακόμα και άτομα
που δουλεύουν στο Δημόσιο Ταμείο της Βρετανίας (Treasury) ακόμα πιστεύουν στο κλασικό παράδειγμα του πολλαπλασιαστή. Έχουμε λάβει γράμματα
από το Δημόσιο Ταμείο που λένε πράγματα όπως:
"Όσον αφορά τον έλεγχο των χρημάτων, η Τράπεζα της Αγγλίας και μόνο
μπορεί να ελέγξει τη νομισματική βάση. Αυτή αποτελείται από όλα τα μετρητά (χαρτονομίσματα και κέρματα)
και τα αποθέματα που κρατούν οι εμπορικές τράπεζες στην Τράπεζα της Αγγλίας. Οι εμπορικές τράπεζες είναι υπεύθυνες
για την παροχή δανείων σε άτομα και επιχειρήσεις και δεν είναι εξουσιοδοτημένες να δημιουργήσουν η τυπώσουν χρήμα,
είτε ηλεκτρονικά είτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο."
Το να επιτρέπουμε σε άτομα με ανεπαρκή κατανόηση του πώς πραγματικά λειτουργεί το χρήμα να διαχειρίζονται την οικονομία είναι πολύ επικίνδυνο.
Είναι σα να επιτρέπουμε σε φοιτητές μηχανικής που δεν έχουν πλήρη κατανόηση της βαρύτητας να
χτίζουν ουρανοξύστες.